Extra gekruit
In het schooljaar 2019-2020 traden de nieuwe eindtermen voor de eerste graad van het secundair onderwijs in voege. Ze focussen onder meer op burgerschap, duurzaamheid en mediawijsheid. Voor wereldburgerschapseducatie breekt er met andere woorden een nieuw momentum aan.
Daarom pakt BeGlobal uit met een unieke artikelenreeks over het belang van wereldburgerschapscompetenties in het onderwijs: Extra gekruit. Extra gekruit is een bundeling van 10 artikelen waarbij experten uit het werkveld of het beleid praktische en verhelderende inzichten geven over verschillende aspecten van wereldburgerschapseducatie.
Wenst u graag één of meerdere printversies van deze publicatie te ontvangen? Aarzel niet om deze gratis aan te vragen via hanna.dekerk@enabel.be.
Inspiratiegids: Doelgerichte schooltrajecten rond wereldburgerschapseducatie
“Wetenschappelijk onderzoek stelt dat ‘one-shots’ op het vlak van wereldburgerschapseducatie slechts een beperkt effect bij de leerlingen bereiken. Ook – en vooral – de leef- en leeromgeving en het gedrag dat leerlingen bij hun medeleerlingen en leerkrachten ervaren, hebben een cruciale invloed op hoe zij zich ontwikkelen. Daarom is samenwerking op alle domeinen van de school een sleutelbegrip en gaan scholen voor de verankering van wereldburgerschapseducatie best voor een ‘integrale schoolbenadering’ of ‘whole school approach’.
Dat is ook de insteek die in deze inspiratiegids wordt gehandteerd. In deze publicatie bundelen we op een overzichtelijke manier de kennis en expertise van diverse actoren uit het werkveld. Deze gids claimt geen absolute alwetendheid, maar wil tips en kaders aanreiken om, hetzij als school zelf, hetzij samen met pedagogische begeleiding van een koepel of een ngo aan de slag te gaan. De checklists zorgen ervoor dat de aangeboden informatie op een handige manier kan worden vertaald naar praktijk.”
Download hier eveneens de invulbare checklists uit de inspiratiegids in een drukklaar PDF-bestand.
Wenst u graag één of meerdere printversies van deze publicatie te ontvangen? Aarzel niet om deze gratis aan te vragen via hanna.dekerk@enabel.be.
Verankering
Leen Alaerts is als lector geschiedenis en onderzoeker verbonden aan de lerarenopleiding Secundair Onderwijs van UCLL, de enige UNESCO-hogeschool in Vlaanderen.
Momenteel leidt zij een PWO (praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek) rond wereldburgerschapseducatie in het secundair onderwijs en de lerarenopleiding.
Centraal in het onderzoek staan twee vragen:
– Hoe kan wereldburgerschapseducatie structureel verankerd worden aan de lerarenopleiding en in secundaire scholen?
– Hoe kan een transformatieve benadering van wereldburgerschapseducatie ingebed worden in de lerarenopleidingen en secundaire scholen?
De onderzoekers gaan samen met leerkrachtenteams in 7 scholen (en de lerarenopleiding van de UCLL) gedurende twee schooljaren in de praktijk op zoek naar wat werkt en wat niet. Door te werken in 8 ‘professionele leergemeenschappen’ proberen ze een antwoord te krijgen op de vragen ‘Wat leidt tot verankering?’ en ‘Hoe kan WBE transformatief zijn?’.
Future Fit
Nik Lippens is leerkracht tweedekansonderwijs en sociaal ondernemer. Als leerkracht botste hij op verschillende academische en maatschappelijke uitdagingen. Hij lanceerde daarom ‘Goed Bezig’, een onderwijsprogramma voor sociale verandering.
“Het feit dat mijn cursisten kiezen voor tweedekandsonderwijs is reeds bewonderingswaardig. We moeten vooral bevestigen dat zij goed bezig zijn, zodat we hun zelfbeeld kunnen verbeteren. Eens we hen het vertrouwen kunnen teruggeven, is een steile leercurve mogelijk”.
Het label ‘Goed Bezig’ is niet alleen een erkenning, maar is tevens gekoppeld aan een opdracht. Cursisten gaan op zoek naar organisaties of personen die goed bezig zijn en ondersteunen dit door hen het label ‘Je bent goed bezig!’ toe te kennen. Vervolgens onderzoeken de cursisten hoe zij de organisatie of de persoon kunnen ondersteunen, bijvoorbeeld door een bepaalde actie op poten te zetten.
De vaardigheden die de cursisten tijdens de opleiding verwerven, zijn nadien bijzonder nuttig voor de samenleving. De cursisten vertrekken vanuit hun eigen beleving en talenten om andere organisaties te nomineren en om hen via allerlei acties te ondersteunen.
‘Goed Bezig’ is momenteel geïntegreerd in het digitale platform ‘Give a Day’, waarin vrijwilligers gematcht worden aan organisaties. “Het digitale platform maakt verbinding tussen personen mogelijk, die in andere situaties moeilijk of nooit tot stand zouden komen. Op die manier willen we de schotten tussen bedrijven, organisaties, overheden en onderwijs doorbreken en, via samenwerking, sociale verandering teweeg brengen”.
De Sustainable Development Goals vormen voor Nik Lippens het algemene referentiekader. “De doelstellingen van de SDG’s zijn klaar en duidelijk. Dat is een groot voordeel. Op die manier zijn gemeenschappelijke doelen eenvoudiger te vinden en staan de neuzen meteen in dezelfde richting”.
Volgens Nik is er echter meer ondersteuning nodig van verschillende actoren om de grote stap te kunnen maken naar een nieuw soort onderwijs waarbij de nadruk ligt op actief burgerschap en community service learning. “Partnerschappen voor scholen zijn broodnodig om jongeren future fit te maken. En laat die partnerschappen nu net deel uitmaken van de SDG’s…”
Meer ambitie, graag
Ellen Claes is onderzoeker verbonden aan het Centrum voor Politicologie van de KU Leuven, waar zij in 2016 voor Vlaanderen het internationale vergelijkend onderzoek naar burgerschapseducatie leidde, de ‘International Civic and Citizenship Education Study 2016’ (ICCS).
In het voorjaar van 2016 nam Vlaanderen, net als in 2009, deel aan het internationale ICCS-onderzoek. Dat is een vergelijkend onderzoek, uitgevoerd in 24 landen, naar burgerzin en burgerschapseducatie. Het ICCS-onderzoek gaat na hoe de jongeren van vandaag voorbereid worden op hun rol als burger in de samenleving van morgen. Het onderzoek werd uitgevoerd door het Centrum voor Politicologie van de KU Leuven met Marc Hooghe en Ellen Claes als promotoren.
Uit het onderzoek blijkt dat de Vlaamse jongeren meer vertrouwen hebben gekregen in de politiek en minder vooroordelen hebben tegenover migranten. In vergelijking met de vorige editie van dit onderzoek, in 2009, is er een duidelijke vooruitgang. Toch waarschuwen de onderzoekers dat Vlaanderen in veel gevallen achterop blijft hinken, onder meer door het gebrek aan een echte betrokken schoolgemeenschap. Ook de structurele ongelijkheid tussen leerlingen uit de A- en de B-stroom in het secundair onderwijs blijft een hardnekkig probleem.
Doelgerichte schooltrajecten
Jeroen Lauwers is projectmanager Actief Burgerschap bij het Stedelijk Onderwijs Antwerpen en is één van de drijvende krachten van het innovatielab ‘Trajectmatig werken’. In dit innovatielab deelden diverse onderwijsverstrekkers en educatieve aanbieders tijdens drie workshops hun kennis en expertise over trajectmatig werken rond wereldburgerschapseducatie. Alle conclusies en consensuselementen werden uiteindelijk gebundeld in een inspiratiegids.
“Heel veel NGO’s en educatieve aanbieders wensen meer impact te hebben op de schoolwerking en de professionalisering van de leerkracht. Maar uitwisseling tussen verschillende actoren blijft nog al te vaak beperkt. Daardoor is het initiatief ontstaan om alle actoren samen te brengen met als doel een breder kader te creëeren voor kwaliteitsvolle schooltrajecten rond wereldburgerschapseducatie”, aldus Jeroen. “We mogen in geen geval onze verworven kennis afschermen. Hoe meer we de leerdoelen en successleutels kunnen beschrijven en delen met elkaar, hoe meer impact we zullen genereren bij de leerlingen.”
“In Vlaanderen is er weinig gebruiksvriendelijk materiaal voorhanden dat scholen op weg zet naar een gedragen en kwaliteitsvolle schoolwerking rond wereldburgerschapseducatie. Deze inspiratiegids is volgens ons een eerste stap in de goede richting. De volgende stap is dat de aangereikte tools uit de gids uiteindelijk geïmplementeerd worden in de dagelijkse werking van onderwijsverstrekkers en educatieve aanbieders. The proof of the pudding is in the eating“.
Wenst u nog meer informatie over hoe verschillende actoren kunnen samenwerken rond wereldburgerschapseducatie en trajectmatig werken? En wat zijn de grote uitdagingen in de nabije toekomst? Jeroen Lauwers geeft in onderstaande video zijn uitgebreide visie.
Stedelijk Lyceum Quellin
‘Burgerschap’ is als zuurstof, het zit overal. In de soepverkoop voor de uitstap naar Parijs. In het ‘nextregeltje’ waarmee leerlingen onderling de beurtrol voor het voetbalveldje vastleggen. In de uitstap van onze anderstaligen naar lokale jeugdhuizen. Zelfs in een vrolijke goeiemorgen, bij het elkaar kruisen op de trap. Met de nieuwe eindtermen vraagt de overheid om alle zuurstof bij ons op school in kaart te brengen, te evalueren, leerlijnen vast te leggen en hiaten op te vullen. Waar te beginnen?
Maar de vergelijking met zuurstof loopt ook mank. Onze school, het Stedelijk Lyceum Quellin bevindt zich aan de Antwerpse Quellinstraat. Een notoire ‘street-canyon’ en tijdelijke vertrekhalte van de bussen van De Lijn. Hier vind je de slechtste lucht van Antwerpen. Niet dat leerlingen of oudercomités spontaan acties organiseren, of hierover het gesprek aangaan met de betrokken stadsdiensten. Dat doen de directie en de leerkrachten. Ziedaar de eerste werkpunten voor het burgerschapsbeleid.
Onze leerlingen komen uit alle hoeken van de wereld. Ze zijn opgevoed in het Spaans, Bulgaars, Dari, Tibetaans, Wolof,… en het Nederlands. Sommigen spreken 4 talen vooraleer ze zichzelf voor de eerste keer in de taal van Vondel leren voorstellen. Het publiek bereikt de school via de onthaalklas voor anderstalige nieuwkomers (OKAN) en stroomt vervolgens door naar een richting in onze A of B stroom.
We krijgen ook eerstejaars binnen via de lagere school in hetzelfde gebouw, De Wereldreiziger. Twee jaar geleden erfde ik twee uur ‘burgerschap’, waarmee ik projecten ondersteunde die hiaten moesten opvullen. De afwezigheid van onze leerlingen in zowat alle vormen van formele participatie was één van de duidelijke leemten.
Tijdens een nascholing voor leerlingenraadbegeleiders van de VSK kon ik me maar moeilijk inleven in de situatie van mijn collega’s. Uiteraard hebben ook wij apathische pubers. Maar een hoop van onze leerlingen wordt wel al heel jong met enkele snoeiharde wetten van het leven geconfronteerd. Een andere school had een leerlingenraad die zo robuust draaide dat het bijna routineus werd. Een derde school zette handig de bekendheid van een oud-leerling in, een eigenaar van een keukenfabriek, om hun leerlingenraad te promoten. Bij ons kan Niels Destadsbader de speelplaats oplopen en een kwartier in het midden op een bankje komen zitten, de kans dat hij veel aandacht krijgt is klein.
Op naar een plan. Het is duidelijk, onze leerkrachten doen al heel veel rond burgerschap. Daar moeten we trachten zicht op te krijgen. Er is ook een kader. We volgen de visie van het Stedelijk Onderwijs Antwerpen: burgerschap verwerven door ervaring, met twee benen in de samenleving. Na een denkoefening vorig jaar hadden we onze eigen matrix, 5 pijlers en daaronder telkens een 5-tal bouwstenen. Elk schooljaar willen we één pijler aanpakken, met dit jaar de ‘democratische school’ als focus. Het bord met die matrix hing tot voor kort als een intimiderend 5 jarenplan in het bureau van de directeur. Ik probeerde het zoveel mogelijk te vermijden.
Enkele weken geleden werd ik door een meisje achter het venster van de lokale bibliotheek
dolenthousiast toegewuifd, alsof ik een verloren gewaande suikeroom was. Het meisje bleek bij ons op school te zitten, niet in mijn klas weliswaar, maar had me herkend uit de wandelgangen. Ik bedacht me dat contact en openheid essentiële voorwaarden zijn voor maatschappelijke betrokkenheid en dat er, ondanks die bussen van De Lijn, er bij ons toch al behoorlijke bellen zuurstof moesten rondvliegen.
